Глобалните нееднаквости како критично прашање за женското здравје

Сања Саздовска е искусна експертка по јавно здравје, која има долгогодишно искуство во сферата на женското здравје. Таа е стипендиската на престижната програма „Хамфри Хуберт“ во чии рамки ја посетува Школата за јавно здравје „Ролинс“ на Универзитетот Емори. Оваа школа е рангирана на третото место на светско ниво за високообразовни институции и програми за јавно здравје.
– Јас сум првата Македонка која стапнала на Универзитетот „Емори“, на факултетот за јавно здравство, и прва жена која ја добила оваа стипендија од областа здравство во Македонија. Ова всушност ја зголемува уште повеќе кај мене одговорнста да го дадам својот максимум и да трансферирам знаење кога ќе се вратам во Македонија – вели Сања за „Лице в лице“.
Саздовска зборува за нејзината вклученост во значајни програми кои имаат за цел подобрување и олеснување на пристапот на пациентите до основните здравствени услуги.
– Главен пример е имплементацијата на апликацијата screening.mk, која е иновативно решение специјално дизајнирано за промоција и подобрување на здравјето на жените. Останувам цврсто убедена дека постои доволно простор за понатамошно подобрување што може да доведе до уште подобри резултати и исходи во иднина – вели таа.
Во продолжение, прочитајте повеќе во интервјуто со неа.

Кој е најголемиот предизвик за женското здравје денес? Можеме ли да најдеме еден виновник, или станува збор за цела дружина?

Најголемиот предизвик за здравјето на жените денес е повеќеслоен, опфаќајќи низа прашања, а не еден единствен виновник. Клучните фактори вклучуваат родови разлики, пристап до здравствена заштита и социо-економски услови, особено во земјите во развој. Овие предизвици се надополнети со културните норми и системските нееднаквости кои влијаат на резултатите од здравјето на жените на глобално ниво.

Кога станува збор за родови разлики и пристап до здравствена заштита, жените се соочуваат со значителни бариери. Особено во земјите во развој, каде над 50% од глобалниот товар на ХИВ лежи кај жените. Стапките на мајчинска смртност остануваат алармантно високи, со причини што може да се спречат. Ова доведува до смрт на една жена на секои 1,5 минути поради компликации по породувањето.

Понатаму, економската подреденост на жените и недостатокот на права на сопственост придонесуваат за лоши здравствени резултати. Жените извршуваат 65% од работата во светот, но заработуваат само 10% од вкупниот приход. Несоодветното управување со здравјето и ресурсите ги влошуваат овие прашања, особено во нациите сиромашни со ресурси.

Имаме влијанија и во однос на културните фактори, вклучувајќи го насилството врз жените и проблемите со репродуктивното здравје. Решавањето на овие предизвици бара сеопфатни стратегии кои вклучуваат подобрување на образованието и социо-економскиот статус на жените. Иако овие предизвици се меѓусебно поврзани, некои тврдат дека фокусирањето на подобрување на пристапот до здравствена заштита и справувањето со родовата нееднаквост може да донесе значителни подобрувања во резултатите од здравјето на жените. Сепак, сложеноста на прашањата сугерира дека е неопходен холистички пристап за значајни промени.

Може ли да ни дадете бројки во однос на тоа колку превентивната грижа го штеди и здравствениот систем, но, и квалитетот на живот на жените?

Кaко претставничка од Македонија, имав можност, за прв пат, на Глобалниот форум за лидери, чиј домаќин беше програма „Хамфри Хуберт“ да ја презентирам и промовирам „Иницијативата за подигање на свеста за ракот на дојка“. Во мојот говор ја истакнав важноста жените да ја преземат одговорноста за своето здравје преку самопреглед и правење мамографии. Можете да спасите животи ако рано се дијагностицира рак на дојка и се оди на редовни превентивни прегледи. Ги охрабрив и мажите да допрат до своите сопружници, мајки и баби за да ги мотивираат да направат превентивни прегледи. Посочив дека улогите на жените во општеството се клучни за создавање подобар свет за живеење и затоа треба секоја од нас да се грижи за своето здравје.

Во стручната литература, превентивната грижа често се гледа како јавно добро, кое бара однапред инвестиции за долгорочни придобивки кои се дифузни и не се веднаш видливи (Jacques & Noël, 2022). Оваа карактеристика ја прави помалку привлечна за креаторите на политики кои даваат приоритет на краткорочните придобивки и видливи исходи. Истражувањата покажуваат дека зголеменото инвестирање во превентивни услуги може да доведе до значителни економски и здравствени придобивки. Превентивната грижа би можела да заштеди на американскиот здравствен систем приближно 3,7 милијарди долари годишно, а истовремено да избегне повеќе од два милиони животни години изгубени секоја година.

На пример, имаме податоци дека исхраната игра клучна улога во превенцијата на ракот. Доказите сугерираат дека модификациите на исхраната можат да го намалат ризикот од различни малигни заболувања за 30-40% (Hinduja et al., 2023). Урамнотежената исхрана богата со специфични хранливи материи и групи на храна е од суштинско значење за ублажување на ризикот од рак. Следните делови ги прикажуваат клучните диететски стратегии за превенција од рак.
Понатаму, хроничните болести што може да се спречат сочинуваат 75% од трошоците за здравствена заштита на САД. Хроничните болести на жените чинат околу 466 милијарди долари годишно, без загубениот приход. Зголемената превентивна грижа би можела значително да ги намали овие трошоци. Освен тоа, има влијание и на подобрување на квалитетот на животот. Засилените превентивни услуги може да доведат до подобри здравствени резултати за жените, што ќе влијае на идните генерации.
Додека превентивната грижа покажува ветување за заштеда на трошоци и подобрување на здравствените резултати, постојат и тврдења дека вкупните трошоци за здравствена заштита можеби нема значително да се намалат поради зголемената долговечност и поврзаните здравствени потреби.

Ајде малку за хормоните. Како наједноставно да ја објасниме нарушената рамнотежа на прогестерон и естроген кај жените?

Нерамнотежата помеѓу прогестеронот и естрогенот кај жените може да се спореди со клацкалка која треба да биде избалансирана за сè да функционира добро. Кога едната страна е потешка, може да предизвика проблеми. Нивната рамнотежа е важна поради неколку улоги. Естрогенот е „хормон за раст“ и ​​тој помага во развојот на женските карактеристики и е вклучен во менструалниот циклус. Прогестеронот пак, познат како „хормон за бременост“, го подготвува телото за бременост и помага во негово одржување. Доминација на естроген имаме кога овој хормон е премногу висок во споредба со прогестеронот. Тоа може да доведе до проблеми како тешки периоди, промени во расположението, па дури и одредени видови на рак. При недостаток на прогестерон, односно кога имаме ниско ниво на овој хормон, тоа може да предизвика предвремено породување и други репродуктивни проблеми.

Здравиот сооднос е клучен. Идеално, прогестеронот треба да биде околу десет пати повисок од естрогенот. Оваа рамнотежа го поддржува целокупното здравје, вклучувајќи го расположението и густината на коските. Додека фокусот често е на негативните ефекти од нерамнотежата, некои тврдат дека флуктуациите на овие хормони, исто така, можат да играат улога во здравјето на жените, што потенцијално ќе доведе до адаптивни реакции во различни животни фази.

Каде можеме да ги бараме причините од хормонскиот дисбаланс кај жените?

Примарни придонесувачи за хормоналната нерамнотежа кај жените се должат на повеќе фактори. Ќе започнам од факторите на стрес и начин на живот. Хроничниот стрес може да доведе до покачени нивоа на кортизол, нарушување на хормоналната рамнотежа и придонесување за состојби како анксиозност и депресија. Промените во животниот стил, вклучително и лошите навики во исхраната и недостатокот на физичка активност, може да ја влошат хормоналната дисрегулација, особено во однос на дебелината и метаболичкото здравје.

Условите како што е синдромот на полицистични јајници, се значајни придонесувачи за хормоналната нерамнотежа. Ова влијае на репродуктивното здравје и доведува до проблеми со плодноста. Нарушувањата на тироидната жлезда, исто така играат клучна улога, бидејќи нерамнотежата во тироидните хормони може да доведе до различни метаболички нарушувања.

Влијанијата од животната средина исто така се важни. Изложеноста на загадувачи на животната средина и хемикалии, вклучително и пестициди, е поврзана со хормонални нарушувања, кои влијаат на целокупното здравје.

Иако овие фактори ја нагласуваат сложеноста на хормоналната нерамнотежа, од суштинско значење е да се земе предвид дека некои жени може да доживеат хормонални флуктуации поради природните животни фази, како што се менструацијата, бременоста или менопаузата, што исто така може значително да влијае на нивното здравје и однесување.

Какви се влијанијата на исхраната и хормоните?

Исхраната значително влијае на хормоналната рамнотежа кај луѓето. Различните диети се поврзани со хормоналната нерамнотежа. Истражувањата покажуваат дека специфичниот избор на исхрана може да ги влоши или да ги ублажи ендокрините нарушувања, особено во контекст на дебелината и метаболичкото здравје. На пример, во западниот свет, начинот на исхрана се карактеризира со големи количини на црвено и преработено месо, рафинирани житарки и слатки. Ова е поврзано со покачени нивоа на естрадиол и намалени концентрации на глобулин за врзување на половите хормони, особено кај жени во постменопауза.
При медитеранска и растителна исхрана, се нагласува употребата на овошјето, зеленчукот, интегралните житарки и здравите масти. Овој начин на исхрана се поврзува со подобрени хормонски профили и помали ризици од ендокрини нарушувања поврзани со дебелината. При диетите со висока содржина на масти и ниски јаглени хидрати може да се доведеме до зголемена отпорност на инсулин и хормонална нерамнотежа. Диетите со ниска содржина на јаглени хидрати, пак, може да ја нарушат хормоналната регулација, особено кај жените. Од суштинско значење е да имаме предвид дека секој организам може да реагира различно бидејќи сите сме различни. Факторите како што се генетиката, начинот на живот и изложеноста на околината имаат критична улога во хормоналното здравје.

Какви се влијанијата од козметиката врз хормоналниот систем?

Особено се значајни, првенствено поради присуството на хемикалии и хормони кои го нарушуваат ендокриниот систем во овие производи. Овие супстанции може да доведат до разни здравствени проблеми, вклучително и репродуктивни и развојни проблеми. Така, често се зборува за ендокрини нарушувања. Многу козметички производи содржат хемикалии, како што се фталати, кои се поврзани со проблеми со репродуктивното здравје, вклучително и вродени дефекти кај машките генитални органи и променетите исходи од бременоста (Barett, 2004). Изложеноста на овие хемикалии, особено за време на критичните развојни периоди, предизвикува загриженост за нивните долгорочни ефекти врз хормоналната рамнотежа.
Друг важен елемент е хормоналната апсорпција. Студиите покажуваат дека хормоните како естрогените и андрогените можат да се апсорбираат преку кожата, потенцијално предизвикувајќи системски ефекти слични на оние од инјекции или ингестија. Локално применетите стероидни хормони може да доведат до хистолошки промени на кожата, иако клиничките ефекти често се занемарливи.
Додека некои козметички производи содржат хормони, концентрациите се типично ниски, често под нормалниот физиолошки опсег. Козметичката индустрија тврди дека сегашните нивоа на изложеност на овие хемикалии се безбедни, и покрај тековните дебати за хронична изложеност на ниско ниво.

Спротивно на тоа, довербата на козметичката индустрија во безбедноста на овие производи е во контраст со зголемената загриженост на јавноста за потенцијалните долгорочни здравствени ефекти, нагласувајќи ја потребата за потранспарентно етикетирање и регулирање.

Фотографии од приватна архива на Саздовска.