Туризмот сѐ уште е привилегија само за одредена група луѓе

Сè за пристапниот туризам и како да дојдеме до него

Што е првото нешто на кое помислувате кога избирате дестинација за вашето следно па­ту­ва­ње? Кои се неопходните работи што треба да ги понесете на патувањето? Кој ќе ве при­дру­жу­ва? Сигурно помисливте на некоја сончева песочна плажа, изолирана од врева и не­до­стап­на за широката популација. Или, пак, доколку сте личност што повеќе сака ур­ба­ни прошетки, можеби избравте некој од европските културни центри, како Рим, Париз, Бар­се­ло­на, Атина, каде што ќе ги посетите музеите и галериите, а и ќе нурнете во тесните улич­ки на урбаните квартови во тие градови. Единствено на што помислувате кога го под­го­тву­ва­те багажот, е да земeте едно мало ранче со најпотребните алишта и удобни обувки за шетање. Некои од нас преферираат да патуваат сами, а за поголемиот дел е многу важ­но да имаат одлично друштво, кое гарантира незаборавно патување.

Да­ли некогаш сте размислувале како изгледа планирањето на патување за лицата со по­себ­ни потреби?

Непристапните терени и објекти нѐ оддалечуваат од замислените патувања

Што сè треба да понесат со себе? Кого треба да понесат како помошник при патувањето? Кои се дополнителните трошоци што треба да ги преземат, а доаѓаат поради нивната по­пре­че­ност? И најважно од сѐ, од што треба да се откажат при посетата на одредена де­сти­на­ци­ја? Сте помислиле ли како се чувствуваат, доколку по долго истражување за нивната по­са­ку­ва­на дестинација, дознаат дека е невозможно да ја посетат бидејќи е непристапна за лица со посебни потреби или, пак, одредени јавни површини или објекти не се прис­по­со­бе­ни за нивниот вид попреченост?

Ко­га планираме патување со корисниците од „Порака нова“, мораме прво да раз­мис­ли­ме која ќе биде дестинацијата и дали е таа пристапна за луѓе во количка. Доколку не е при­стап­на, треба да направиме план кои двајца или тројца од вработените и во­лон­те­ри­те ќе бидат задолжени за мобилноста на лицето во количка. Тоа подразбира вни­ма­тел­но кревање и спуштање на количката на најмалку 20 места во текот на патувањето.
Тре­ба да се испланира и колку од корисниците се целосно или делумно независни, а кол­ку се целосно зависни од асистент. По сето тоа, се планира и помошниот персонал од вра­бо­те­ни, волонтери и родители, кои би патувале заедно со корисниците. Често се избираат ед­нод­нев­ни екскурзии, но доколку се планираат повеќедневни патувања со преспивање, тие подразбираат и пообемни планирања и помошен персонал. Многу дестинации што сме ги замислиле не се оствариле токму поради непристапноста на теренот и на об­је­кти­те. Сме биле соочени и со ситуации во кои угостителски објекти се претставуваат како це­лос­но пристапни, сѐ до оној момент кога треба да спуштиме количка по тесни и стрм­ни скали. Една, често несоодветна рампа не ни дава примат на пристапен објект.

Позитивни искуства од странство

Во 2008 година заминав на волонтерски престој во организацијата „Аспрона“, во Ал­ба­се­те, Шпанија. Навикната на овој начин на функционирање, за мене екскурзиите беа кош­мар.
Но, во Шпанија се соочив со нова ситуација. Сите јавни површини се пристапни, имаат ни­ски тротоари со накосени завршоци на крстосниците, разлика во текстурата на плоч­ки­те на тротоарите приспособени за слепи и за лица со слаб вид, звучни семафори за сиг­на­ли­за­ци­ја. Сите јавни објекти се пристапни, и тоа не само со рампа или лифт, туку се прис­по­со­бе­ни за лица со сите видови попречености, така што во музеите имате слу­шал­ки со водич, Брајово писмо, сликовити описи за лица со интелектуална попреченост. Ду­ри и паркот со атракции Parque Warner во Мадрид е пристапен, сите ролеркостери и дру­ги објекти се приспособени, а доколку не се, имаат задолжен персонал што им по­ма­га на луѓето на кои им е потребна асистенција. Ова беше прва екскурзија со лица со по­себ­ни потреби, (а ги имаше 50 на број) на која имав можност и јас да уживам, иако бев по­мо­шен персонал на неа.

„Ас­про­на“ спроведува програма за рурален туризам за лица со попреченост. Ор­га­ни­зи­ра­ат викенди или еднонеделни посети во селата низ цела Шпанија. Турите опфаќаат пе­ша­че­ње, планинарење, јавање коњи, кајакарење и други атракции што му се достапни на се­кој човек, а во случајов, приспособени на потребите на лицата со попреченост. Сме­сту­вач­ки­те капацитети, од типот на рурални традиционални куќи, ги завардуваат критериумите за пристапност, иако во исто време ја задржуваат автентичноста на градбата.

При една студиска посета во Тенерифе, на Канарските Острови, ни беше претставено ка­ко изгледаат пристапни плажи и какви сè помагала им се достапни на луѓето со цел ужи­ва­ње во нивните неколку дена одмор на плажа. Дел од опремат што им е на рас­по­ла­га­ње се пристапни патеки, дубаци за движење на песок, колички за движење на си­тен песок, и еден вид пловен објект за влегување во вода на лице со физичка по­пре­че­ност.

Порано повеќе се размислувало на ова тема

Ма­ке­до­ни­ја е земја што изобилува со природни убавини и прекрасни места за туризам на езе­ра, реки, планини, археолошки наоѓалишта, културни манифестации, музеи, модерни и традиционални ресторани и безброј други можности. За жал, многу малку од овие ло­ка­ции се пристапни и приспособени, не само за лица со попреченост, туку и за стари и ис­цр­пе­ни лица, а дел од нив и за родители со детска количка.

Ако се навратиме години наназад, можеме да увидиме дека во минатото можеби повеќе се размислувало да се искористат благодатите на природата на Македонија, токму за оние луѓе што имаат некаков здравствен проблем или некој вид попреченост. Така, во Охрид, на самиот брег на Охридско Езеро е изградена Специјализираната болница за ор­то­пе­ди­ја и трауматологија „Св.Еразмо“. Во Струга, исто така, на самиот брег на езерото е из­гра­ден Заводот за нефрологија, во кој за првпат е договорена т.н. холидеј – дијализа за па­ци­ен­ти од Србија, која потоа се проширила и со пациенти од Словенија, Белгија, Либија, Гер­ма­ни­ја и други земји, и тогаш се нарекувала „дијализа на одмор“. Од другата страна, пак, на планината Галичица, на брегот на Преспанско Езеро е изградена Специјализирана бол­ни­ца за превенција, лекување и за рехабилитација на хронични респираторни нес­пе­ци­фич­ни и алергиски заболувања – Отешево. Несомнено дека локацијата на спе­ци­ја­ли­зи­ра­на­та болница во Отешево на западниот брег на Преспанско Езеро не е случајност, туку е вни­ма­те­лен избор на средна надморска височина, благопријатна клима, без големи ва­ри­ја­ции во температурата и без никакви аерозагадувачи во близина. Тоа е место на кое ве­тро­ви­те од Јадранско, Јонско, Средоземно Море и од континенталниот дел се судираат и ток­му овој судир на ветрови резултира со специфична клима што влијае благопријатно врз дишните патишта и помага во лекувањето и во рехабилитацијата од белодробните за­бо­лу­ва­ња и алергии. Сигурно има уште многу вакви примери во Македонија, каде што не са­мо што се размислувало за добрата состојба на корисниците, туку тоа биле и зачетоци на пристапен туризам, здравствен туризам и еден вид општествено одговорен туризам. 

Непристапни се и туристичките капацитети и јавните површини

Во денешно време, благодарение на транзицијата, капитализмот и потрошувачкото оп­штес­тво, потребата од трчање спринт за да се постигне колку што е можно повеќе за по­кра­ток рок често забораваме на некои основни критериуми што би ги задоволиле по­тре­би­те на сите граѓани. Така, со текот на времето, туризмот стана луксуз и привилегија само на одредена група луѓе, исклучувајќи ги по пат тие што имаат поделикатни барања. Са­кај­ќи да се постигне универзалност во давањето услуги, се заборави на специфичните по­тре­би на одредени групи граѓани. Во исто време, сакајќи да се изградат помодерни и екск­лу­зив­ни градби, нивната пристапност стана непотребна. И низ сите овие години, и покрај си­те апели од граѓанскиот сектор за пристапност и за инклузија, дојдовме до степен кога не са­мо туристичките капацитети, туку и јавните површини стануваат комплетно не­прис­по­со­бе­ни на потребите на граѓаните со попреченост.

Ток­му поради сето ова, со години апелирам и се залагам за воведување при­ста­пен туризам во Македонија. Идејата е претставена пред различни донатори, на форуми на гра­ѓа­ни, пред соодветни институции. Во име на „Порака нова“, воспоставуваме парт­нерс­тва со организации и институции од земјата и од странство, со цел да се почне со при­ме­ну­ва­ње пристапен туризам во земјава и донесување позитивни искуства и практика од зем­ји што веќе се искусни во областа. Целта ми е Македонија да ги искористи сопствените ка­па­ци­те­ти во корист на развивање пристапен туризам и со текот на времето да стане ед­на од главните дестинации за туристи со попреченост, токму поради природните при­до­би­вки што ги нуди. Тоа би се обезбедило преку овозможување туристичките дестинации, про­из­во­ди и услуги да станат приспособени и пристапни за сите туристи и воедно да се про­мо­ви­ра пристапниот туризам во земјава и благодатите од него, не само за ужи­ва­те­ли­те, туку и за давателите на туристички услуги. Во таа насока, ги повикувам сите за­ин­те­ре­си­ра­ни страни, кои сметаат дека можат да дадат придонес и да имаат бенефит, да кон­та­кти­ра­ат со нас со цел да почнеме со активности, прво за создавање национална стратегија за пристапен туризам, а потоа и со конкретни активности секој во својата област на дејс­тву­ва­ње.

(Автор­ка­та е секретар во „Порака нова“, Струга)