Лана Басташиќ и Румена Бужаровска се книжевнички чии книги претходните години стигнаа и до широката книжевна публика и до недвосмислени пофалби од критиката, но и книжевнички кои со своите јавни настапи укажуваа на бројните аномалии на општеството и општествата во кои живееме. Во три продолженија на „Лице в лице“ ја објавуваме нивната преписка, а паралелно со тоа, текстовите на српски излегуваат и во белградскиот магазин „Лицеулице“. Во третиот и завршен дел читајте, меѓу другото, за тоа зошто пишувањето не е прашање на „бидување“ писател/писателка, туку на сериозен труд, за теророт на лошите вести, и конечно - очекувањето на радосни средби. Превод: Иван Шопов
Лана:
Румена! Каде си, што правиш? Јас хронично ништо.
Румена:
Еј, драга. Се вратив во Маврово и буквално ништо не правам. Искрено, сигурно не е точно дека не правиш ништо хронично. Можеби така се чувствуваш? Јас секогаш мислам дека не работам доволно и малку се чувствувам виновна кога се одморам. Освен сега, реков дека убаво ќе се одморам и еве десет дена не правам ништо.
[ihc-hide-content ihc_mb_type=”block” ihc_mb_who=”unreg,6″ ihc_mb_template=”3″ ]
Лана:
Па, ни јас не го сакам теророт на продуктивност и чувството на вина, се борам против тоа. Но во последно време имам голема блокада и не можам да се концентрирам на пишувањето. И понатаму сакам да го правам тоа, повеќе од сè на светот, но никогаш не ми одело потешко. Се сетив на Џоан Дидион. Напишала некаде дека во еден миг сфатила оти светот отишол по ѓаволите. И како се борела со стравот и дека пишувањето е сосема бескорисна работа.
Румена:
Драго ми е што го велиш ова, зашто поминувам низ нешто слично и дури ми е незгодно да си признаам себеси дека ми е така. Како да не сум писателка. Како да сум сè друго, како да ги имам сите оние други улоги кои ги добив поради пишувањето, а всушност пишувањето не ми оди, и нема дури ни јавно да признаам дека е така. Зашто тогаш испаѓа дека не сум писателка. Па, можеби и не сум. Што ми е гајле. Што е тоа со вината, ме убива. Можеби и поради таа вина не сум продуктивна како што би сакала да бидам. Не знам.
Лана:
Мислам дека проблемот е токму во тоа што живееме во општество во кое пишувањето е работа на „бидување“ (талент итн.) а не на работа. Тоа е тој став – или си, или не си. Јас некако секогаш се трудам да се фокусирам на она што го работам, наместо да си придодавам етикети и потоа да се грижам дали ги заслужувам. Тогаш доаѓа вината за која зборуваш. Идејата дека пишувањето би требало да ни биде лесно. Искрено мислам дека само лошите писатели го гледаат пишувањето како нешто лесно. Оние најдобрите кои имав можност да ги запознам ми признаа дека имале чувство како секогаш да почнуваат од почеток. Тебе те вбројувам во најдобрите.
Румена:
И јас ги сакам твоите прекрасни книги и твојата искреност, и покрај тоа што ова го пишуваме за некаква јавност, не ми е тешко и јас да бидам искрена. Некако ми е полесно што сега ми го кажа ова за добрите писатели. Знаеш, има и една друга работа: писателите секогаш зборуваат за тоа како пишуваат, и како да се очекува дека треба најдобро да се работи, како да се очекува дека постои некаква формула за тоа како е правилно да се пишува. А тоа всушност не постои.
Некогаш поминуваат две години без да напишам никаква фикција. Но работам на тоа. Прво во главата, а потоа скицирам. Па потоа почнувам и пишувам. Но тоа не мора да биде правило. Тоа секогаш им го кажувам на студентите по креативно пишување, затоа што во суштина тоа си го велам на самата себе.
Лана:
Да, баш зборував за тоа со Хемон денес. Ми рече: ти и кога не пишуваш, пишуваш. Сфатив дека е во право. Но проблемот е кога теророт на продуктивноста се поврзува со целата приказна, па почнуваме да се вреднуваме по бројот на зборови. Живееме во време на пазарни вредности, па тогаш и книгите се производи кои треба да ги исфрламе секоја година-две, што е сосема спротивно на начинот на кој јас го сфаќам пишувањето и книжевноста.
Но сега имам и друг проблем – опсесивно читам вести и само мислам на пожарите и поплавите и топењето на мразот… И во сето тоа се поврзав со Џоан Дидион. Како да се пишува во овој хаос? Како да се најде смисла во измислувањето приказни?
Ме разбираш ли што сакам да кажам?
Румена:
Апсолутно.
Инаку, секогаш добивам таква криза некаде во средина на приказната. Луѓе умираат. Други се занимаваат со вакцина. Измислуваат вакцини за да го спасат светот. А јас пишувам раскази.
И потоа се терам себеси да го завршам текстот. Ќе се сетам дека сакам да читам. Колку ми помогнале авторките како Џоан Дидион. Дека ми е битно што ми се тука, дека сум ги читала. Дека не сум дете, па да рангирам што е важно, а што помалку важно. И потоа, на крајот, зошто морам да правам нешто „многу битно“?
Лана:
Во право си. Сепак, оваа состојба на работите доведува до некој вид апатија. Речиси депресија. Мислам дека на сите им е тешко повторно да ги пронајдат старите страсти. И потоа во сето тоа доаѓа некој издавач и ти дава рок до следната година. Па ти фино седни и пишувај како знаеш и умееш, и немој да мислиш на апокалипсата која веќе почна. Од една страна сме привилегирани што се занимаваме со оваа работа. Од друга страна мислам дека не се зборува за тоа колку е психички и емотивно исцрпувачка. И згора на сè, како жени, се бориме со „синдромот на натрапник“ на секој чекор.
Сè е доказ дека сме измамиле некого, дека не сме го заслужиле ова, дека не знаеме што правиме итн.
Румена:
Новинарите често ме прашуваат дали пишувам во текот на пандемијата, дали го искористив тоа време за себе – небаре пишувањето е само за мене, како пишувањето да не е за публиката (Го мразам тој наратив дека искрено пишуваме само за себе. Пишуваме за луѓето, понекогаш пишуваме само за една личност и тоа е ОК!). И потоа сфатив дека ми е особено тешко да бидам поранлива отколку што сум сега, да си ја допуштам себеси состојбата во која сум кога пишувам. И тогаш сфатив колку тоа емоционално ме исцрпува, но и храни.
А ова, да, да не почнуваме за тоа дека не знаеме што правиме и дека некој секогаш подобро знае од нас… За тоа можеме цел том… Леле, ама сме мрачни. А едвај чекам да те видам. Доаѓаш ли во Загреб за Фестивалот на светска книжевност? Ќе те киднапирам да разговараме осум часа.
Лана:
Едвај чекам да те видам. Дефинитивно доаѓам во Загреб, но пред Фестивалот одиме во Кроло на пелин и разговор од осум часа каде една на друга ќе си кажуваме дека не сме натрапнички и дека наскоро сè ќе биде подобро. Ако ти значи нешто, јас искрено се радувам на твоите идни книги. Ете, една читателка загарантирана. Следниот пат кога ќе имаш блокада, пиши ми!
Румена: Хахаха можеш да ми бидеш муза!
[/ihc-hide-content]
