Нуркање во заборавеното: добре дојдовте во земјата на бои, ароми и на вкусови!

Ме­сто на ег­зо­тич­ни мор­ски пла­жи, пла­но­ви­те за лет­ни­те од­мо­ри го­ди­на­ва се ди­мен­зи­о­ни­раа во до­маш­ни­те гра­ни­ци. Пан­де­ми­ја­та ја сме­ни перс­пе­кти­ва­та, па акту­ел­ни ста­наа на­ши­от пла­нин­ски, езер­ски, ре­чен ту­ри­зам. Ка­ко не­ко­гаш, по­втор­но ста­наа важ­ни до­маш­ни­те ка­па­ци­те­ти и ма­ли­те ме­ста на кои се се­ќа­ва­ме са­мо од дет­ски­те де­но­ви или од ре­пор­та­жи­те што сме ги гле­да­ле или слу­ша­ле. 
Во ед­на та­ква кли­ма сѐ по­ве­ќе се раз­мис­лу­ва за ло­кал­ни­от и ру­ра­лен раз­вој.
Кои се мож­но­сти­те зем­ја­ва да поч­не да се раз­ви­ва во тој пра­вец?
Да се раз­мис­лу­ва по­ве­ќе за до­маш­ни­те про­из­во­ди, за на­ци­о­нал­ни­от ту­ри­зам, за ор­ган­ско­то, за сѐ што мо­же да си го по­ну­ди­ме са­ми­те на се­бе и да го раз­ви­е­ме уште по­ве­ќе.

Но и кои се пре­диз­ви­ци­те со кои се сре­ќа­ва зем­ја­ва во кон­текст на тоа и во ко­ја на­со­ка да се тра­си­ра ло­кал­ни­от и ру­ра­лен раз­вој?

Ло­кал­ни хе­рои за ло­ка­лен раз­вој

-Чо­ве­кот се­ко­гаш го има нај­важ­но­то ме­сто, наг­ла­си на на­ста­нот на „Зум“ про­фе­сор­ка­та на Еле­ктро­тех­нич­ки­от фа­кул­тет во Ма­ри­бор и  ди­ре­ктор­ка на Digital Innovation Hub, Еми­ли­ја Стој­ме­но­ва Дух, ко­ја по по­тек­ло е Ма­ке­дон­ка. Таа во Сло­ве­ни­ја ја пред­во­ди ини­ци­ја­ти­ва­та „Па­мет­ни се­ла“ раз­ви­вај­ќи ги ру­рал­ни­те сре­ди­ни со по­мош на тех­но­ло­гии под мо­то­то „Human centered digital transformation“ од по­тре­би­те на лу­ѓе­то во одре­де­на сре­ди­на. Всуш­ност, на тоа се дол­жи и ус­пе­хот во раз­во­јот на сло­ве­неч­ки­те па­мет­ни се­ла.

– Не сле­де­те! До­кол­ку не­што функ­ци­о­ни­ра до­бро во Фран­ци­ја и во Хо­лан­ди­ја, не зна­чи де­ка ќе функ­ци­о­ни­ра и во Ма­ке­до­ни­ја. Ед­но­став­но, спе­ци­фи­ки­те се раз­лич­ни. Лу­ѓе­то се раз­лич­ни. Ме­сто да сле­ди­ме, тре­ба да се фо­ку­си­ра­ме на по­тен­ци­ја­лот и на ре­сур­си­те што ги има­ме до­ма. Во на­ша­та ра­бо­та иден­ти­фи­ку­ва­ме лу­ѓе што се мно­гу до­бро при­фа­те­ни во сво­ја­та сре­ди­на, кои ло­кал­ни­те жи­те­ли ги зна­ат и им ве­ру­ва­ат. Тоа не е ле­сен про­цес, всуш­ност е нај­те­жок дел. Ко­га са­кав­ме да гра­ди­ме ини­ци­ја­ти­ви, ме­сто ние да  ги прет­ста­ву­ва­ме иде­и­те, тоа го пра­ват ло­кал­ни­те хе­рои. Тие лу­ѓе се на­ша­та вр­ска со за­ед­ни­ца­та. Од ед­на стра­на, има­ат до­бри вр­ски со ло­кал­но­то на­се­ле­ние, а од дру­га, зна­ат точ­но да го пре­ве­дат про­е­ктот да е раз­бир­лив за на­се­ле­ни­е­то. При­фа­ќа­ње­то е мно­гу бр­зо. Бев­ме из­не­на­де­ни ко­га прет­став­ни­ци на ед­на од тех­но­ло­шки нај­раз­ви­е­ни­те зем­ји, Јуж­на Ко­ре­ја, дој­доа да ви­дат што е тоа што ние го пра­ви­ме по­себ­но, спо­де­лу­ва Стој­ме­но­ва Дух.
Таа наг­ла­су­ва де­ка вло­жу­ва­ње во ин­фра­стру­кту­ра е не­оп­ход­но, но е уште по­бит­но да се гра­дат ди­ги­тал­ни­те ве­шти­ни на лу­ѓе­то.
– Европ­ска ко­ми­си­ја, на при­мер, мно­гу вло­жу­ва во на­пред­ни ди­ги­тал­ни тех­но­ло­гии, а ги за­бо­ра­ва овие ма­ли не­шта, ди­ги­тал­ни­те ве­шти­ни на лу­ѓе­то. Че­сто лу­ѓе­то не­ма­ат ос­нов­ни ди­ги­тал­ни ве­шти­ни. Ако са­ка­ме да ги за­др­жи­ме мла­ди­те, мо­ра да ра­бо­ти­ме со ино­ва­ции, да откри­ва­ме но­ви се­кто­ри, да ги иско­ри­сти­ме лу­ѓе­то, зна­е­ње­то и по­тен­ци­ја­лот на ло­кал­но­то на­се­ле­ние,  ве­ли таа.
Не­оп­ход­но е, сме­та Стој­ме­но­ва Дух, да оси­гу­ри­ме мул­ти­ге­не­ра­ци­ски при­ста­пи. За­што, ди­ги­та­ли­за­ци­ја е су­пер, но са­ма по се­бе не е до­вол­на.

– Лу­ѓе­то што жи­ве­ат, на при­мер, во Ја­ки­мо­во, нај­до­бро зна­ат што им тре­ба, а ние на­ши­те средс­тва и ве­шти­ни тре­ба да ги ста­ви­ме во нив­на функ­ци­ја, по­јас­ну­ва таа.

За да се по­стиг­не се­то ова, пак, по­треб­но е и про­мо­ви­ра­ње на мер­ки­те за за­си­лу­ва­ње на чо­веч­ки­от по­тен­ци­јал во ру­рал­ни­те об­ла­сти, вос­по­ста­ву­ва­ње ин­ду­стри­ски зо­ни за ма­ли про­из­водс­тве­ни и ус­луж­ни ин­ду­стрии или де­лов­ни цен­три, раз­вој на ру­рал­ни за­дру­ги, ка­ко и про­мо­ви­ра­ње вмре­жу­ва­ње на здру­же­ни­ја и на ло­кал­на­та за­ед­ни­ца – за да се из­гра­ди ру­рал­ни­от чо­веч­ки ка­пи­тал.

Мре­жа­та за ру­ра­лен раз­вој спо­де­ли при­мер за мо­де­лот на со­ра­бо­тка ме­ѓу гра­ѓан­ско­то оп­штес­тво и ло­кал­на­та са­мо­у­пра­ва, со при­стап „од до­лу на­го­ре“. Але­ксан­дра То­до­ров­ска од мре­жа­та по­со­чи на ини­ци­ја­ти­ва од еден ло­ка­лен зем­јо­де­лец, кој изра­зил ин­те­рес да кон­стру­и­ра ин­те­рес­на град­ба на сво­ја­та фар­ма, а по­тоа иде­ја­та би­ла под­др­жа­на од Про­гра­ма­та за раз­вој на ру­рал­на еко­но­ми­ја на ЕУ, LEADER.

На гра­нич­но­то тро­ме­ѓе на Ав­стри­ја, Гер­ма­ни­ја и на Че­шка, на при­род­на­та шум­ска па­те­ка од 2,5 ки­ло­ме­три, на­пра­ве­на е аван­ту­ри­стич­ка ку­ла ви­со­ка 40 ме­три, 5.000 ква­дра­ти аван­ту­ри­стич­ко игра­ли­ште со огром­на лу­ла­шка, гра­ди­на со ја­жи­ња за ка­чу­ва­ње, лиз­гал­ка во вид на ту­нел од 50 ме­три, но и хо­те­ли за сме­сту­ва­ње од 10 ме­три.

– Ве­ру­ва­ме де­ка LEADER е од­лич­на ала­тка што ну­ди под­др­шка на ру­рал­ни­те об­ла­сти на нив­ни­от пат кон одрж­лив раз­вој. Во ЕУ се спро­ве­ду­ва 30 го­ди­ни. Се спо­ју­ва­ат јав­ни­от, гра­ѓан­ски­от и биз­нис-се­кто­рот во еден суб­јект за да ги иден­ти­фи­ку­ва­ат при­о­ри­те­ти­те по ре­ги­о­ни. Овој при­стап ни да­ва важ­на лек­ци­ја за соз­да­ва­ње ру­рал­ни об­ла­сти и за пре­суд­на­та моќ на ло­кал­ни­те жи­те­ли. Ка­ко зем­ја сме во фа­за на акре­ди­ти­ра­ње на оваа мер­ка – наг­ла­си Але­ксан­дра То­до­ров­ска од Мре­жа­та за ру­ра­лен раз­вој.

Се­ла­та без жи­те­ли со нај­го­лем ту­ри­стич­ки по­тен­ци­јал

Ло­кал­но – зе­ле­но – ди­ги­тал­но