Сиромаштијата поттикнува непријавена работа

Најкритичните прашања кај непријавените работници се недостигот од пристап до ин­фор­ма­ции, подготвеност за ангажирање и застапување нови начини на организирање на работата и вработување што коегзистира заедно со традиционалните форми на вра­бо­ту­ва­ње

Не­фор­мал­на­та економија во земјава учествува со значаен процент во домашниот бруто-про­из­вод, меѓу 20 и 40 отсто. Постојните анализи на Светска банка укажуваат дека во зем­ја­ва неформалната економија претставува сериозен предизвик за бизнис-секторот и соз­да­ва нелојална конкуренција.

Не­при­ја­ве­на­та работа е еден од најважните сегменти на неформалната економија во зем­ја­ва. Ваквата состојба е поради неповолни услови на пазарот на трудот, како што се бав­но­то отворање нови работни места, континуирано високата стапка на невработеност и стап­ка­та на неактивност. Работниците во неформалната економија се ангажирани во лошо пла­те­на работа, несигурност, недостиг од заштита на работното место, недостиг од мож­но­сти за обука, кршење на работничките права итн.

[ihc-hide-content ihc_mb_type=”block” ihc_mb_who=”unreg,6″ ihc_mb_template=”3″ ]

Еден од основните предуслови за обезбедување одржлив економски пораст, висок жи­во­тен стандард и поволна деловна средина се еднаквите услови за сите учесници на па­за­рот на трудот, поддршка на трансформацијата на неформалните економски актив­но­сти во формални, како и спречување на незаконските текови на пари. Затоа, не­фор­мал­ни­от сектор претставува важен дел од економијата и од пазарот на трудот.
Во многу земји игра голема улога во создавањето вработувања, производството и во ге­не­ри­ра­њето приход. За некои работници и економски субјекти, неформалноста не е избор, ту­ку неизбежност во која тие се втурнати поради недостиг од пристојни, формални ра­бот­ни места.

Не­фор­мал­ни­от сектор во Македонија останува екстензивен според бројот на вработени, иа­ко може да се забележи тренд на намалување од 2010 година до 2020 година. Зна­чи­тел­но­то намалување на неформалното вработување во текот на 2020 година, нај­ве­ро­јат­но, се должи на кризата предизвикана од ковид-19.

Мажите доминираат во неформалната работна сила

Во повеќето земји, уделот на жените во неформалното вработување го надминува тој на ма­жи­те. Сепак, официјалните податоци откриваат дека земјава се разликува од глобалниот мо­дел – мажите доминираат во неформалната работна сила. Жените, пак, се пом­но­гу­број­ни во учеството во домашната работа, како специфичен сектор со голем придонес во не­фор­мал­но­то вработување.

Не­фор­мал­но­то вработување е позастапено кај мажите, младите луѓе, повозрасните ра­бот­ни­ци (повозрасни од 65 години), можеби поради потребата да се дополнат нивните при­хо­ди од пензија, кај нискоквалификуваните работници и кај работниците во зем­јо­делс­тво­то и во градежниот сектор.
Спо­ред достапните податоци на базата на „Макстат“, најголем дел од неформалните вра­бо­ту­ва­ња се генерирани во земјоделскиот сектор, потоа во градежништвото, сме­сту­вач­ки­те капацитети и услугите за храна, активности за здравствена и социјална заштита.

Заробени во неформалноста

Во истражувањето што го спроведуваше Асоцијацијата за истражување, комуникации и раз­вој „Паблик“ во периодот од август до декември 2021 година, идентификувани се раз­лич­ни економски, правни, институционални и социјални фактори, кои се поврзани со не­при­ја­ве­на­та работа. Истражувањето се спроведуваше во секторите туризам и угостителство, лич­ни услуги и услуги во домот.

Ви­со­ки­те стапки на невработеност и сиромаштија се препознаваат како фактори што пот­тик­ну­ва­ат непријавена работа и во различните региони, и низ секторите, како и меѓу ра­бот­ни­ци­те и работодавците. Ниските плати, а не ниските вештини, ги мотивираат луѓето да се стремат кон непријавена работа.

Ра­бот­ни­ци­те што се корисници на правата од социјална заштита, како што се ми­ни­мал­ни­от гарантиран приход, семејната пензија и работниците што се борат со извршители, се чув­ству­ва­ат заробени во неформалноста на нивната работа.
Фа­кто­ри­те што ги поттикнуваат работодавците да ангажираат работници во непријавена ра­бо­та се високите даноци, трошоците за пензиско и здравствено осигурување, ко­руп­ци­ја­та меѓу јавните службеници (од кои се очекува спроведување на регулативата за ра­бот­нич­ки­те права), високите казни и нелојалната конкуренција. Правните фактори, пак, како што е недостиг од законодавство за покривање на новите видови договорни односи, како и сложената и обесхрабрувачка регулатива, која покрива дополнителни приходи на вра­бо­те­ни и пензионирани лица, исто така, придонесува за нивно ангажирање во не­при­ја­ве­на работа.

Прифатливата рамнотежа на добивки и на загуби

Не­до­сти­гот од стандарди за квалитет овозможи евтина работна сила во истражуваните се­кто­ри. Неможноста на системот за социјална заштита да ја рационализира ефикасната по­ли­ти­ка за намалување на сиромаштијата и влошената состојба на ранливите групи во пан­де­ми­ја­та, исто така, придонесуваат за непријавена работа.
Гра­ѓа­ни­те немаат доверба во јавниот сектор, па затоа игнорираат да го видат поширокото по­ли­тич­ко, економско и социјално влијание на непријавената работа.

Не­при­ја­ве­ни­те работници се свесни за негативните влијанија на нивниот работен статус врз другите аспекти од животот: пристапот до градинка, банкарски заем, пензија итн.

Не­кои работници се подготвени да ја жртвуваат социјалната помош за формално вра­бо­ту­ва­ње за социјален и здравствен придонес. Потребно е да се воспостави прифатлива рам­но­те­жа на добивки и на загуби, која, пак, ќе се воспостави преку партиципативен про­цес, кој ќе катализира нови видови договори за работа. Сепак, непријавените работници, ге­не­рал­но, остануваат скептични дали и како тоа би можело да се олесни. Најкритичните пра­ша­ња кај нив се недостигот од пристап до информации, подготвеност за ангажирање и за­ста­пу­ва­ње нови начини на организирање на работата и вработување, кои постојат за­ед­но со традиционалните форми на вработување. На овие групи работници им не­до­сти­га­ат капацитети за самопретставување или подигање на свеста за нивната секојдневна ре­ал­ност.

Ра­бот­ни­ци­те, исто така, сметаат дека владата може да ја мотивира трансформацијата од не­при­ја­ве­на во формална работа. Субвенциите и стимулативните даночни нивоа можат да ги мотивираат работодавците на поинакво однесување кон организирање на работата и вработувањето.

(Авторката е истражувачка во Асоцијацијата за истражување, комуникации и развој „Паблик“)

[/ihc-hide-content]