Иднината на здравствената заштита е во персонализираниот пристап

„По­важ­но е да зна­е­ме ка­ков тип чо­век ја има бо­ле­ста, откол­ку да зна­е­ме ка­ква бо­лест има чо­ве­кот“, Хи­по­крат

„Нетф­ликс“, „Фејс­бук“, „Гугл“, „Ин­ста­грам“… си­те за­бав­ни, ко­му­ни­ка­ци­ски, ди­ги­тал­ни… ги­ган­ти „ни уго­ду­ва­ат“ ну­деј­ќи ни со­др­жи­ни, кои нив­ни­от ал­го­ри­там ги на­го­дил да од­го­ва­ра­ат на на­ши­те ин­ди­ви­ду­ал­ни по­тре­би, ста­во­ви, жел­би. Зо­што, пак, ко­га ста­ну­ва збор за здрав­је­то, не мо­же­ме да си го доз­во­ли­ме тоа? Жи­ве­е­ме во се­гаш­ност во ко­ја рас­по­ла­га­ме со тех­но­ло­ги­ја што од ко­рен ни го ме­ну­ва на­чи­нот на жи­вот. Тех­но­ло­ги­јата мо­же да ни по­мог­не и во об­ли­ку­ва­ње на здрав­стве­ни­те ус­лу­ги.  Ба­зи­те со по­да­то­ци, еле­ктрон­ски­те ме­ди­цин­ски ре­ги­стри, кли­нич­ки ис­пи­ту­ва­ња, по­да­то­ци од мо­бил­ни ап­ли­ка­ции, од ре­дов­на­та пра­кти­ка – ком­би­ни­ра­ни и со­од­вет­но сле­де­ни, го но­сат по­тен­ци­ја­лот да од­го­во­рат на пре­диз­ви­ци­те на здрав­стве­ни­те си­сте­ми – не­о­држ­ли­во­ста во пог­лед на ре­сур­си и на тро­шо­ци, не­е­фи­кас­ност и стаг­на­ци­ја во по­до­бру­ва­ње­то на здрав­је­то.

ПОСАКУВАНА ИДНИНА
Обем­ни­те по­да­то­ци ни но­сат се­оп­фат­на, зна­чај­на ин­фор­ма­ци­ја. Ис­пи­та­ни се до­во­лен број па­ци­ен­ти и се до­не­се­ни од­лу­ки и ре­ше­ни­ја врз ос­но­ва на тие по­да­то­ци. Ана­ли­ти­ка­та, по­да­то­ци­те и гри­жа­та ја има­ат транс­фор­ми­ра­но здрав­стве­на­та за­шти­та. Разг­ле­ду­ва­ме перс­пе­кти­ва на мож­но­сти, го отво­ра­ме пог­лав­је­то на пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на и на при­до­би­вки­те од неа – за гра­ѓа­ни­те, оп­штес­тво­то, др­жа­ва­та, пла­не­та­та…

За­мис­ле­те свет во кој се­кој чо­век ја до­би­ва нај­до­бра­та мож­на гри­жа, скро­е­на спо­ред не­го­ви­те по­тре­би, не­го­ва­та ин­ди­ви­ду­ал­на бо­лест и на­чин на жи­вот.  Ако пог­лед­не­ме поб­ли­зу, се­кој па­ци­ент и се­ко­ја бо­лест се уни­кат­ни. Се­га, има­ме за­маг­ле­на сли­ка на па­ци­ен­тот. Со на­пре­до­кот во по­да­то­ци­те, ана­ли­зи­те и ди­ги­тал­ни­те тех­но­ло­гии, до­би­ва­ме јас­на сли­ка, ко­ја ве­ту­ва де­ка ќе го овоз­мо­жи ова пре­ку нај­го­ле­ма­та про­ме­на во здрав­ство­то до­се­га – про­ме­на што го свр­ти фо­ку­сот кон един­ка­та и неј­зи­ни­от единс­твен про­фил на по­да­то­ци што го одра­зу­ва­ неј­зи­но­то здрав­је или бо­лест.

Во ме­ди­цин­ска­та пра­кти­ка низ све­тот, па­ци­ен­ти­те ди­јаг­но­сти­ци­ра­ни со иста кли­нич­ка ди­јаг­но­за при­ма­ат ист лек. Овој уни­вер­за­лен при­стап има ефект са­мо кај не­кои па­ци­ен­ти, но кај дру­ги мо­же да се по­чув­ству­ва­ат не­са­ка­ни дејс­тва или да изо­ста­не по­са­ку­ва­ни­от кли­нич­ки ефект. Ова во мно­гу слу­чаи се дол­жи на ге­нет­ски­те и на дру­ги­те мо­ле­ку­лар­ни раз­ли­ки ме­ѓу од­дел­ни па­ци­ен­ти. Пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на по­со­чу­ва де­ка се­кој па­ци­ент е единс­твен.

Со упо­тре­ба на мо­ле­ку­лар­ни те­сто­ви за ди­јаг­но­сти­ци­ра­ње, ле­ка­ри­те се­га мо­же да пред­ви­дат ка­ко па­ци­ен­тот ќе од­го­во­ри на трет­ма­нот за не­кои бо­ле­сти и со­стој­би. Овие те­сто­ви им овоз­мо­жу­ва­ат на ле­ка­ри­те да ги одре­дат нај­со­од­вет­ни­те до­зи и вре­ме­тра­е­њето на трет­ма­нот. От­ту­ка и глав­на­та син­таг­ма на пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на – ви­стин­ска те­ра­пи­ја за ви­стин­ски­от па­ци­ент во ви­стин­ско вре­ме.

Про­фе­сорката д-р Сне­жа­на Смич­ков­ска од Уни­вер­зи­тет­ска­та кли­ни­ка за он­ко­ло­ги­ја и ра­ди­о­те­ра­пи­ја при УКИМ –  Скоп­је, по­со­чу­ва де­ка по­ле­то на пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на се про­ши­ри и со­зреа бла­го­да­ре­ние на клуч­ни­те до­стиг­ну­ва­ња по­стиг­на­ти со во­нред­ни­от про­ект за се­квен­ци­о­ни­ра­ње на вкуп­ни­от чо­веч­ки ге­ном, поч­нат во 2003 го­ди­на, осо­бе­но по во­ве­ду­ва­ње на тех­ни­ка­та на­ре­че­на но­ва ге­не­ра­ци­ја се­квен­ци­о­ни­ра­ње (NGS – New Generation Sequencing). Таа об­јас­ну­ва де­ка ова овоз­мо­жи­ло по­ме­сту­ва­ње на истра­жу­ва­ња­та од ла­бо­ра­то­ри­ски­от про­стор, во еден друг, ка­де што до­би­е­на­та ин­фор­ма­ци­ја мо­же со си­гур­ност да се по­вр­зе со резултатот и со трет­ма­нот на по­е­ди­не­чен па­ци­ент.
– Пре­циз­на­та ме­ди­ци­на мо­же да се сме­та за про­дол­же­ние на тра­ди­ци­о­нал­ни­от при­стап со кој се оби­ду­вав­ме да ја сфатиме при­ро­да­та на одре­де­на бо­лест и со­од­вет­но да ја тре­ти­ра­ме – спо­де­лу­ва таа.

Пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на ста­ну­ва оп­ци­ја бла­го­да­ре­ние на на­уч­ни­те соз­на­ни­ја што овоз­мо­жи­ле да се сфати ка­ко ин­ди­ви­ду­ал­ни­от мо­ле­ку­ла­рен и ге­нет­ски про­фил на по­е­ди­не­цот е по­вр­зан со спе­ци­фич­ни­те ка­ра­кте­ри­сти­ки на одре­де­на бо­лест. Овие на­уч­ни соз­на­ни­ја овоз­мо­жи­ле да се пред­ви­ди кој ме­ди­цин­ски трет­ман ќе би­де без­бе­ден и ефи­ка­сен за одре­ден па­ци­ент, а за друг не.

До­бра пра­кти­ка што но­си ре­зул­та­ти

Два­е­сет зем­ји-член­ки на Европ­ска­та уни­ја се пот­пис­ни­ци на дек­ла­ра­ци­ја­та за со­ра­бо­тка „Кон при­стап до нај­мал­ку еден ми­ли­он се­квен­ци­о­ни­ра­ни ге­но­ми во ЕУ до 2022 го­ди­на“, об­вр­зу­вај­ќи се да ги ин­те­гри­ра­ат ге­ном­ски­те ба­зи на по­да­то­ци и да обез­бе­дат со­од­вет­на тех­нич­ка ин­фра­стру­кту­ра за без­бе­ден при­стап до ва­ква ба­за низ це­ла ЕУ. По­вр­за­на­та ин­фра­стру­кту­ра тре­ба да оси­гу­ри де­ка кли­нич­ки­те, ге­ном­ски­те и дру­ги­те здрав­стве­ни по­да­то­ци се по­вр­за­ни ме­ѓу да­ва­те­ли­те на здрав­стве­ни ус­лу­ги.
Хр­ват­ски­от план за кан­цер, кој бе­ше вос­по­ста­вен со вклу­чу­ва­ње ме­ди­цин­ски уста­но­ви, гру­пи­те на па­ци­ен­ти и фар­ма­цев­тска­та ин­ду­стри­ја со цел на­ма­лу­ва­ње на стап­ка­та на смрт­ност, ја фор­ми­ра­ше ос­но­ва­та за спро­ве­ду­ва­ње на пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на за бол­ни­те од кан­цер во зем­ја­та. Про­е­ктот има за­да­ча да ја по­до­бри гри­жа­та за овие па­ци­ен­ти пре­ку ко­ри­сте­ње ге­ном­ско про­фи­ли­ра­ње за опре­де­ле­на те­ра­пи­ја, да се по­до­бри ква­ли­те­тот на жи­во­тот и ре­зул­та­тот од трет­ма­ни­те, ка­ко и да се ре­ду­ци­ра стап­ка­та на смрт­ност ме­ѓу па­ци­ен­ти­те со ма­лиг­ни за­бо­лу­ва­ња.
Гер­ман­ски­от За­кон за ди­ги­тал­на гри­жа, пак, по­ста­ву­ва па­те­ка за бли­ска ид­ни­на ко­га па­ци­ен­ти­те ќе мо­жат ди­ги­тал­ни­те ап­ли­ка­ции да ги до­би­јат пре­пи­ша­ни од до­ктор, исто­вре­ме­но обез­бе­ду­вај­ќи нив­ни­те по­да­то­ци да се чу­ва­ат во еле­ктрон­ско до­сие, што, пак, при­до­не­су­ва за олес­ну­ва­ње и упо­тре­ба на те­ле­ме­ди­ци­на­та.
Свет­ска­та здрав­стве­на ор­га­ни­за­ци­ја, пак, кре­и­ра­ше Гло­бал­на стра­те­ги­ја за ди­ги­тал­но здрав­је, ко­ја по­драз­би­ра по­све­те­ност на за­сег­на­ти­те стра­ни за уна­пре­ду­ва­ње на здрав­је­то пре­ку ди­ги­тал­ни ре­ше­ни­ја во се­ко­ја зем­ја. Цел­та на Гло­бал­на­та стра­те­ги­ја за ди­ги­тал­но здрав­је е да про­мо­ви­ра здрав жи­вот и бла­го­со­стој­ба за се­ко­го, на­се­ка­де, на си­те во­зра­сти. Иа­ко е ши­ро­ко приз­на­ен по­тен­ци­ја­лот на ди­ги­тал­но­то здрав­је за уна­пре­ду­ва­ње на Це­ли­те на одрж­лив раз­вој и под­др­шка на здрав­стве­ни­те си­сте­ми во си­те зем­ји, во про­мо­ци­ја на здрав­је­то и во пре­вен­ци­ја на бо­ле­сти, за да ги ре­а­ли­зи­ра­ат сво­и­те по­тен­ци­ја­ли, на­ци­о­нал­ни­те или ре­ги­о­нал­ни­те ини­ци­ја­ти­ви за ди­ги­тал­но здрав­је мо­ра да би­дат во­де­ни од се­оп­фат­на стра­те­ги­ја што ги ин­те­гри­ра фи­нан­си­ски­те, ор­га­ни­за­ци­ски­те, чо­веч­ки­те и тех­но­ло­шки­те ре­сур­си.

Ме­ну­ва­ње на мо­де­лот „ед­на го­ле­ми­на за си­те“

Про­фе­сор Смич­ков­ска по­со­чу­ва де­ка ле­ку­ва­ње­то на ра­кот е ед­на од об­ла­сти­те во здрав­стве­на­та за­шти­та што во го­ле­ма ме­ра има­ше при­до­би­вки од овој нов те­ра­пи­ски кон­цепт би­деј­ќи ши­ро­ки­от обем на раз­ли­ки во рам­ки­те на еден тип ма­ли­ген ту­мор ба­ра ин­ди­ви­ду­а­лен и пре­ци­зен трет­ман. Двај­ца па­ци­ен­ти со кан­цер не се комп­лет­но ед­на­кви и мо­жат да има­ат раз­ли­чен од­го­вор кон ге­не­рич­ки­те трет­ма­ни што тра­ди­ци­о­нал­но се ко­ри­стат, ка­ко што се хе­мо­те­ра­пи­ја или ра­ди­о­те­ра­пи­ја.  Тра­ди­ци­о­нал­ни­от мо­дел за ле­ку­ва­ње кан­цер е симп­ли­фи­ци­ран и во го­ле­ма ме­ра мо­же да би­де не­е­фи­ка­сен, скап и исто­вре­ме­но да пре­диз­ви­ка мно­гу­број­ни не­са­ка­ни ефе­кти. По­е­фи­кас­ни­от пре­ци­зен мо­дел на ле­ку­ва­ње го ме­ну­ва при­ста­пот „ед­на го­ле­ми­на за си­те“ овоз­мо­жу­вај­ќи раз­вој на спе­ци­ја­ли­зи­ра­ни трет­ма­ни за се­кој по­е­ди­не­чен пот­тип на рак, ба­зи­ра­ни на мо­ле­ку­лар­ни­от про­фил на бо­ле­ста. Ка­ко при­мер за ова, Смич­ков­ска го по­со­чу­ва бе­ло­дроб­ни­от кан­цер.

– До не­о­дам­на пре­поз­на­вав­ме два ви­да, па спо­ред таа по­дел­ба, па­ци­ен­ти­те вклу­че­ни во ед­на­та или во дру­га­та гру­па се ле­ку­ваа ре­чи­си иден­тич­но. Мо­ле­ку­лар­но­то ге­нет­ско ис­пи­ту­ва­ње на ед­ни­от вид бе­ло­дро­бен кар­ци­ном по­ка­жа де­ка во рам­ки­те на таа, на­ви­дум иден­тич­на бо­лест, по­сто­јат по­ве­ќе пот­ти­по­ви што би тре­ба­ло раз­лич­но да се ле­ку­ва­ат и во мо­мен­тов има нај­мал­ку се­дум раз­лич­ни ле­ка што би мо­же­ле да се при­ме­нат спо­ред со­од­вет­ни­от пот­тип на бо­ле­ста. Овој пре­ци­зен на­чин на ле­ку­ва­ње зна­чи­тел­но го сме­ни крај­ни­от ре­зул­тат и пре­жи­ву­ва­ње­то кај овие па­ци­ен­ти – об­јас­ну­ва про­фе­сор­ка­та Смич­ков­ска.

Еден од пр­ви­те при­ме­ри за при­ме­на на пре­циз­на ме­ди­ци­на на гло­бал­но ни­во би­ло вклу­чу­ва­ње­то одре­ден лек во трет­ма­нот на па­ци­ен­ти со ХЕР2 по­зи­ти­вен рак на дој­ка­та. За па­ци­ен­ти­те со овој тип рак на дој­ка, око­лу 20 про­цен­ти спе­ци­фич­но на­со­чен,  овој лек, кој бил одо­брен за упо­тре­ба во 1998 го­ди­на, ста­нал из­бо­рен.

– Ста­на јас­но де­ка тој лек, во ком­би­на­ци­ја со хе­мо­те­ра­пи­ја­та, за 52 про­цен­та ја на­ма­лу­ва мож­но­ста за по­ја­ва на по­врат на бо­ле­ста кај овие па­ци­ен­ти. Ма­ке­до­ни­ја, пре­поз­на­вај­ќи ја вред­но­ста на овој лек, бе­ше ед­на од ре­тки­те зем­ји над­вор од ЕУ и од САД што ус­пеа да го вклу­чи во ле­ку­ва­ње на ма­ке­дон­ски­те па­ци­ен­ти со рак на дој­ка, мно­гу ра­но во фа­за­та на не­го­во­то ре­ги­стри­ра­ње – одо­брен за ад­ју­ван­тен трет­ман (ка­ко до­пол­ну­ва­ње на при­мар­ни­от трет­ман, во он­ко­ло­ги­ја­та, обич­но, се ко­ри­сти за на­ма­лу­ва­ње на ри­зи­кот кан­це­рот да се вра­ти по­втор­но н.з.) во 2006 го­ди­на. Ова, пред сè, бе­ше по­ра­ди до­бра­та ко­ор­ди­на­ци­ја и со­ра­бо­тка ме­ѓу струч­на­та фе­ла во др­жа­ва­та и со­од­вет­ни­те здрав­стве­ни фа­кто­ри. Ко­ор­ди­ни­ра­но се вос­по­ста­ви­ја ла­бо­ра­то­ри­ски мож­но­сти за откри­ва­ње на ХЕР2 по­зи­тив­но­ста и во сог­лас­ност со тоа, цел­на при­ме­на на ле­кот ток­му кај овие па­ци­ен­ти. На тој на­чин, ед­на огром­на број­ка па­ци­ен­ти со рак на дој­ка во из­ми­на­ти­те го­ди­ни има­ше при­до­би­вки од овој пре­ци­зен трет­ман­ски про­то­кол – ве­ли про­фе­сор­ка­та Смич­ков­ска.

Илустрација: Зоран Инадески

Парт­нерс­тва­та се клуч­ни

Пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на не зна­чи са­мо ле­ку­ва­ње и гри­жа за па­ци­ен­ти­те. По­драз­би­ра и парт­нер­ски при­стап што се гра­ди со кре­а­то­ри­те на по­ли­ти­ка, ле­ка­ри­те, истра­жу­ва­чи­те, па­ци­ен­ти­те, гра­ѓан­ско­то оп­штес­тво и ин­ду­стри­ја­та. Си­те овие има­ат уло­га да го на­пра­ват здрав­стве­ни­от си­стем по­пер­со­на­ли­зи­ран. По­вр­за­на­та ин­фра­стру­кту­ра за по­да­то­ци тре­ба да оси­гу­ри де­ка си­те здрав­стве­ни по­да­то­ци се по­вр­за­ни ме­ѓу здрав­стве­ни­те ра­бот­ни­ци. Во од­нос на при­ста­пот, тре­ба да се по­стиг­не оп­ти­мум и со се­кун­дар­на­та упо­тре­ба на по­да­то­ци­те, осо­бе­но за це­ли­те на кре­и­ра­ње ид­на здрав­стве­на по­ли­ти­ка, истра­жу­ва­ње и раз­вој. При­ста­пот до по­да­то­ци­те е ре­а­лен са­мо ако по­стои до­вер­ба во нив­но спо­де­лу­ва­ње­то ме­ѓу па­ци­ен­ти­те, здрав­стве­ни­те ра­бот­ни­ци и по­ши­ро­ка­та јав­ност. Ова ба­ра со­лид­на рам­ка за за­шти­та и при­ват­ност на по­да­то­ци­те, ка­ко и транс­па­рент­ност за упо­тре­ба­та на лич­ни по­да­то­ци и при­до­би­вки­те за па­ци­ен­ти­те и за оп­штес­тво­то. Кам­па­њи­те за по­ди­га­ње на све­ста, ка­ко „По­да­то­ци­те за­чу­ву­ва­ат жи­вот“ во Евро­па, мо­жат да игра­ат по­зи­тив­на уло­га.

Па­мет­ни „гли­ко­ме­три“ ре­ша­ва­ат пре­диз­ви­ци со ди­ја­бе­тес

Не се са­мо па­ци­ен­ти­те со кан­цер во зем­ја­ва тие што има­ат при­до­би­вки од пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на. Во зем­ја­ва по­ве­ќе од 100.000 гра­ѓа­ни стра­да­ат од ди­ја­бе­тес, од­нос­но се за­сег­на­ти по­ве­ќе од 100.000 се­мејс­тва. Кај нив по­сто­јат  при­до­би­вки од ас­пект на тех­но­ло­ги­ја­та. Пре­ку „па­мет­ни“ гли­ко­ме­три, по­вр­за­ни со мо­бил­ни­те те­ле­фо­ни или комп­ју­те­ри, се овоз­мо­жу­ва ли­ца­та со ди­ја­бе­тес да ја спо­де­лат сво­ја­та со­стој­ба со ле­ка­рот. Тој, пак, врз ос­но­ва на по­да­то­ци­те од овој си­стем, мо­же да има пер­со­на­ли­зи­ран при­стап во те­ра­пев­тски­от трет­ман и сле­де­ње на со­стој­ба­та на ли­це­то, т.е. не­го­ви­от гли­ке­ми­чен би­о­ри­там – трен­дот на не­го­ви­те гли­ке­мии за раз­ли­чен вре­мен­ски пер­и­од, на­ви­ки­те за ис­хра­на и при­ме­на­та на те­ра­пи­ја­та за ди­ја­бе­тес.

Што е ДНК, а што ге­ном – кра­ток час по би­о­ло­ги­ја

Ако трг­не­ме од тоа де­ка ДНК е ре­цеп­тот за гра­де­ње на еден ор­га­ни­зам и е, пра­ктич­но, чо­веч­ки­от ал­го­ри­там, гле­да­ме де­ка ДНК ја со­чи­ну­ва­ат две па­ра­лел­ни ни­зи. Со­став­ни­от дел на тие две па­ра­лел­ни ни­зи го да­ва ге­но­мот, кој е збир на нас­лед­ни ин­фор­ма­ции кај еден ор­га­ни­зам.
Ма­лиг­ни­те бо­ле­сти се бо­ле­сти на ге­но­мот, кои се акти­ви­ра­ни од ге­нет­ски му­та­ции. Ако има­ме пред­вид де­ка са­ми­те ма­лиг­ни бо­ле­сти се ка­ко от­пе­ча­то­ци од пр­сти, уни­кат­ни кај се­кој чо­век, клуч­но е да збо­ру­ва­ме за ге­ном­ско те­сти­ра­ње, кое да­ва по­да­то­ци и по­ма­га во раз­би­ра­ње­то на бо­ле­ста, овоз­мо­жу­ва цел­но ле­ку­ва­ње и, се­ка­ко, пер­со­на­ли­зи­ра­на гри­жа.

Да ра­бо­ти­ме и на до­стап­но­ста

До­стап­но­ста на ино­ва­тив­ни­те ле­ко­ви и на тех­но­ло­шки­те ре­ше­ни­ја од до­ме­нот на пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на е огра­ни­че­на, осо­бе­но за зем­ји со сла­ба еко­ном­ска моќ ка­ко што е на­ша­та. Очиг­лед­но е во он­ко­ло­ги­ја­та, ка­ко што ве­ли и д-р Смич­ков­ска, де­ка и по­крај го­ле­ми­от раз­вој и на­пре­до­кот на пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на на свет­ско ни­во, акту­ел­ни­от здрав­ствен си­стем на др­жа­ва­ва те­шко др­жи че­кор со ино­ва­тив­ни­те ле­ко­ви што се по­ја­ву­ва­ат на днев­на ос­но­ва.
– Дел од овие ле­ко­ви ги има и за нив се од­во­ју­ва­ат зна­чи­тел­ни фи­нан­си­ски средс­тва. Ме­ѓу­тоа, овие ле­ко­ви не им се до­стап­ни на си­те па­ци­ен­ти, нив­на­та ра­ци­о­нал­на при­ме­на е ди­ску­та­бил­на, а во ус­ло­ви на огра­ни­че­на фи­нан­си­ска под­др­шка, ди­ску­та­бил­на е про­це­на­та за одре­ду­ва­ње при­о­ри­те­ти на кој вид те­ра­пи­ја тре­ба да се да­де пред­ност и за ко­ја по­пу­ла­ци­ја на па­ци­ен­ти – ве­ли про­фе­сорката Смич­ков­ска.
Ка­ко ком­па­ни­ја што е вклу­че­на во спро­ве­ду­ва­ње на ре­ше­ни­ја што го оп­фа­ќа­ат овој при­стап, „Рош“ ги спо­де­лу­ва и при­до­би­вки­те што го но­си пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на за др­жа­ва­та:
„Се пра­ви пре­вен­ци­ја на мно­гу по­тен­ци­јал­ни комп­ли­ка­ции од бо­ле­сти­те, тро­шо­ци за те­ра­пи­ја и дру­ги тро­шо­ци на ле­ку­ва­ње, но, се­ка­ко, и, пред сè, ќе има огром­но вли­ја­ние во за­чу­ву­ва­ње на здрав­је­то на гра­ѓа­ни­те, ка­ко прв и ос­но­вен при­о­ри­тет. Тоа на што тре­ба да ра­бо­ти­ме за­ед­но во ид­ни­на е си­стем­ски при­стап во про­це­сот на спро­ве­ду­ва­ње и зго­ле­му­ва­ње на до­стап­но­ста на пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на до се­кој од нас.“

При­до­би­вки од пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на

• Го по­до­бру­ва раз­би­ра­ње­то за раз­но­вид­но­ста на бо­ле­ста и овоз­мо­жу­ва да се ди­фе­рен­ци­ра­ат па­ци­ен­ти­те во под­гру­пи;
• Ја по­до­бру­ва ефи­кас­но­ста и ефе­ктив­но­ста на де­лот за истра­жу­ва­ње и раз­вој;
• По­ма­га да се из­бег­не не­по­тре­бен трет­ман зго­ле­му­вај­ќи ја на тој на­чин ефе­ктив­но­ста на тро­шо­ци­те;
• Го под­др­жу­ва раз­во­јот на по­без­бед­ни и по­е­фе­ктив­ни те­ра­пи­ски оп­ции со што ин­ди­рект­но се на­ма­лу­ва ри­зи­кот од не­са­ка­ни ефе­кти, ка­ко и тро­шо­ци­те за нив­но ме­на­џи­ра­ње;
• Обез­бе­ду­ва ди­јаг­но­стич­ки те­сто­ви пре­ку кои ќе мо­же да се иден­ти­фи­ку­ва­ат под­гру­пи­те на па­ци­ен­ти­те што ќе ре­а­ги­ра­ат нај­до­бро на одре­де­на те­ра­пи­ја;
• Го по­до­бру­ва ре­зул­та­тот од те­ра­пи­ја­та кај па­ци­ен­ти­те и ква­ли­те­тот на жи­вот.
  Из­вор: www.roche.mk

Три важ­ни сег­мен­ти во пра­кти­ку­ва­ње на пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на во он­ко­ло­ги­ја­та

Проф. д-р Смич­ков­ска об­јас­ну­ва де­ка пра­кти­ку­ва­ње­то на пре­циз­на­та ме­ди­ци­на ба­ра по­кри­ва­ње три сег­мен­ти. Пр­ва­та е мож­ност за мо­ле­ку­лар­но, од­нос­но ген­ско ис­пи­ту­ва­ње на ка­ра­кте­ри­сти­ки­те на ту­мо­рот и откри­ва­ње на не­го­ви­те ин­ди­ви­ду­ал­ни ка­ра­кте­ри­сти­ки. Тоа зна­чи обез­бе­ду­ва­ње ге­нет­ски ла­бо­ра­то­рии што ќе мо­жат да го ис­пи­та­ат тоа и да де­фи­ни­ра­ат кој лек би бил ефи­ка­сен. Вто­ри­от сег­мент е при­стап до т.н. цел­ни ле­ко­ви што би мо­же­ле да се при­ме­нат до­кол­ку со прет­ход­на­та ана­ли­за на ту­мо­рот се открие ток­му таа цел­на ле­зи­ја за ко­ја ве­ќе има де­фи­ни­ран лек. Пос­лед­ни­от сег­мент се од­не­су­ва на еко­ном­ски­те и на етич­ки­те мо­мен­ти во смис­ла на обез­бе­ду­ва­ње средс­тва за пра­кти­ку­ва­ње пре­циз­на ме­ди­ци­на и за­шти­та на при­ват­но­ста и на здрав­је­то на па­ци­ен­ти­те.

Етич­ки ди­ле­ми око­лу пер­со­на­ли­зи­ра­на­та ме­ди­ци­на

Веб-сај­тот news – medical.net, ед­на од во­деч­ки­те свет­ски пла­тфор­ми за спо­де­лу­ва­ње зна­е­ња од об­ла­ста на ме­ди­ци­на­та и на при­род­ни­те на­у­ки, по­со­чу­ва на етич­ки ди­ле­ми за при­ват­но­ста на па­ци­ен­ти­те од пер­со­на­ли­зи­ра­на гри­жа. Дел од нив се од­не­су­ва­ат на тоа де­ка не­кои суб­је­кти мо­жат да ги ко­ри­стат ва­кви­те ба­зи на по­да­то­ци на не­е­тич­ки на­чин. Ка­ко при­мер се по­со­че­ни оси­гу­ри­тел­ни­те ком­па­нии, кои би мо­же­ле да не ну­дат по­ли­си на тие со ге­нет­ски пре­дис­по­зи­ции за одре­де­на бо­лест. По­сто­јат мно­гу пре­диз­ви­ци и во рам­ки на прав­на­та ре­гу­ла­ти­ва. На при­мер, проб­ле­ми во вр­ска со пра­ва­та на ин­те­ле­кту­ал­на сопс­тве­ност за­тоа што не­кои го спо­рат фа­ктот што по­стиг­ну­ва­ње  на­пре­док во об­ла­ста на ПМ до­ста­пен за огра­ни­чен број лу­ѓе, ќе го за­пи­ра раз­во­јот на ле­карс­тва и дру­ги тех­но­ло­шки ре­ше­ни­ја во ид­ни­на.  

Ва­кви­те пре­диз­ви­ци мо­же да се ре­гу­ли­ра­ат со со­од­вет­ни про­це­ду­ри, акти, кои ќе би­дат ин­те­гри­ра­ни со здрав­стве­на­та по­ли­ти­ка за при­ме­на на овој кон­цепт на си­стем­ско ни­во.